Φανατισμός, ένα διαχρονικό φαινόμενο

Το παρόν άρθρο περιέχει σκέψεις μελετητών της ιστορίας για το φαινόμενο του φανατισμού. Στην αρχαία Ρώμη, fanοtici (θρησκόληπτοι) καλούνταν οι προσερχόμενοι στο βωμό της θεάς του πολέμου Bellona και καταλαμβανόμενοι από ένθεη μανία, προέβαιναν σε διάφορες φρικαλεότητες μπροστά στους διερχόμενους θεατές, διαπερνώντας τα μέλη του σώματός τους με ξίφη ή αποσπώντας τεμάχια των σαρκών τους προς τιμή της θεάς, χωρίς ωστόσο να λείπουν και οι μεταξύ τους απατεώνες. Βαθμηδόν όμως η λέξη, αναφερόμενη σε θρησκευτικές στάσεις και πρακτικές, προσέλαβε τη σημασία της προς ικανοποίηση κατά των αλλόπιστων ή αντιπάλων υπέρμετρης εκδικητικότητας, ο δε θρησκευτικός αυτός φανατισμός έγινε αιτία πολλών κακουργημάτων (ανθρωποθυσίες, όργια βίας, καταδιώξεις, κ.α.) Πολλές φορές όμως ο θρησκευτικός φανατισμός είχε ως αιτία την ικανοποίηση και εξυπηρέτηση ατομικών συμφερόντων και με επιτήδεια εκμετάλλευση της άγνοιας και αμάθειας του πλήθους υποκίνησε αυτό σε φρικτά εγκλήματα κατά των αντιπάλων. Βασικό στοιχείο υποκίνησης και υλοποίησης του φανατισμού ως ιδέας και στόχων, είναι η εκάστοτε εκδηλούμενη προπαγάνδα. Φανατισμός γενικά, είναι η τυφλή και αποκλειστική πίστη σε μια ιδέα και η προσπάθεια επιβολής των ιδεών ενός ατόμου ή μιας ιδεολογίας και στους άλλους. Ο φανατικός δεν ανέχεται αντίθετες απόψεις και είναι πρόθυμος να χρησιμοποιήσει βία για να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του. Ο φανατισμός μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος στις πολιτικές, εθνικιστικές, θρησκευτικές ιδεολογίες, ή ακόμη και στην υποστήριξη αθλητικών ομάδων. Το σημαντικότερο όμως πεδίο όπου εκδηλώνεται, είναι οι θρησκευτικές ιδέες, όπως συμβαίνει σε χώρες κυρίως της Μέσης Ανατολής, Ινδίας, Βόρειας Ιρλανδίας κ.α. Θα πρέπει να διακριθεί ο θρησκευτικός φανατισμός από την αγωνιστικότητα για την αληθινή πίστη και να επισημανθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι θρησκευτικές ιδέες για να φανατιστούν τα πλήθη, με σκοπούς καθαρά πολιτικούς. Τα κυριότερα είδη του φανατισμού είναι: ο εθνικιστικός φανατισμός, ο πολιτικός, ο φυλετικός και ο θρησκευτικός. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ο θρησκευτικός φανατισμός εμφανίστηκε με αμείωτη ένταση σε αμέτρητες φάσεις της ιστορίας. Οι διωγμοί κατά των χριστιανών στην αρχαία Ρώμη αλλά και οι βίαιες συγκρούσεις στο εσωτερικό του Χριστιανισμού με τις αιρέσεις λίγο αργότερα, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Στο Μεσαίωνα έχουμε τους διωγμούς βυζαντινών αυτοκρατόρων κατά αιρετικών, τους διωγμούς του Ισλάμ κατά των χριστιανών της Μέσης Ανατολής και αργότερα των Βαλκανίων. Πριν από την πτώση του Βυζαντίου έχουμε τις Σταυροφορίες των Δυτικών χριστιανών κατά των ορθοδόξων χριστιανών και μουσουλμάνων με τις γνωστές επιδιώξεις της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, αλλά και τον αντισημιτισμό αργότερα που αναπτύχθηκε σε όλη τη Δυτική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική. Από τις χειρότερες ενδείξεις θρησκευτικού φανατισμού, με πολιτικά κυρίως αίτια, υπήρξαν οι θρησκευτικοί πόλεμοι μεταξύ Προτεσταντών και Ρωμαιοκαθολικών στην Ευρώπη από το 16ο έως το 18ο αιώνα. Θα κλείσω με ένα χαρακτηριστικό γνωμικό του Γερμανού φιλόσοφου Φρήντριχ Νίτσε. «Ο φανατισμός είναι η μόνη μορφή που μπορεί να διαπνέει τους μισαλλόδοξους και τους αδύναμους»…