Υπάρχει χρόνος;

Το παρών άρθρο περιέχει μέρη της ερευνητικής μελέτης του διακεκριμένου αστροφυσικού, Τάση Καποδίστρια. Το ερώτημα για το εάν πράγματι υπάρχει χρόνος έχει απασχολήσει πλήθος επιστημόνων και φιλοσόφων για αιώνες, χωρίς μάλιστα να φαίνεται πως ακόμα και σήμερα μπορεί να δοθεί μία και μοναδική «τελική» απάντηση. Αυτό που αξίζει όμως, είναι να δούμε τις διαφορετικές θεωρήσεις που αναπτύσσονται γύρω από αυτήν την ερώτηση, στα πλαίσια της φιλοσοφίας της φυσικής. Στη φιλοσοφία της Φυσικής το ερώτημα αυτό, δηλαδή αν μία φυσική έννοια (όπως ο χρόνος, η δύναμη, η ενέργεια κλπ) ή ένα φυσικό αντικείμενο (όπως το σωματίδιο, το κύμα, το πεδίο κλπ) είναι αληθινό ή ανθρώπινης κατασκευής, αποτελεί ένα κομμάτι της διαμάχης του 19ου αιώνα, ανάμεσα σε δύο σχολές σκέψης: Του επιστημονικού ρεαλισμού και του αντιρεαλισμού. Ένας επιστημονικός ρεαλιστής με πολύ απλά λόγια αντιλαμβάνεται την επιστήμη ως μία διαρκή προσπάθεια προσέγγισης του πραγματικού κόσμου που υπάρχει ανεξάρτητα από την ανθρώπινη αντίληψη και συνεπώς οι επιστημονικές έννοιες είναι αληθινές με την έννοια ότι ανταποκρίνονται σε πραγματικές ιδιότητες του φυσικού κόσμου και μας βοηθούν να ανακαλύψουμε τις αιτιακές σχέσεις μεταξύ τους. Ένας αντι-ρεαλιστής από την άλλη, αμφισβητεί τον σκοπό, τις μεθόδους της επιστήμης αλλά και τη σχέση της με τον «πραγματικό» κόσμο. Ιστορικά μάλιστα πολλοί αντι-ρεαλιστές θεώρησαν πως ο σκοπός αυτός της επιστήμης είναι ακατόρθωτος και βάζει εμπόδια στην εξέλιξή της. Με βάση αυτό το θεωρητικό πλαίσιο, ας δούμε τι συμβαίνει με την έννοια του χρόνου στη Φυσική. Η πρώτη εικόνα, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινή μας εμπειρία και την κλασική φυσική, όπου η πραγματικότητα απεικονίζεται από έναν τρισδιάστατο χώρο στον οποίο ο χρόνος κυλά γραμμικά, με συγκεκριμένη κατεύθυνση από το παρελθόν στο μέλλον. Ο χρόνος έτσι είναι αληθινός, δηλαδή άμεσα συνδεδεμένος με μια βασική ιδιότητα του φυσικού κόσμου. Η δεύτερη εικόνα για τον χρόνο, προέρχεται από τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Einstein, όπου για πρώτη φορά αναπτύχθηκε η έννοια του χωροχρόνου, κατά την οποία ο χρόνος είναι η τέταρτη διάσταση και υπάρχει ακριβώς όπως και ο χώρος. Κάθε γεγονός έχει τις δικές του συντεταγμένες στο χώρο και στο χρόνο, χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένη ροή του χρόνου προς μία κατεύθυνση. Υπό αυτό το πρίσμα, ο χρόνος πια δε συνδέεται τις αλλαγές που παρατηρούμε στο φυσικό κόσμο, αλλά το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον συνυπάρχουν σε αυτή τη δομή του χωροχρόνου, ενώ η ροή του χρόνου θεωρείται ως μία ανθρώπινη ψευδαίσθηση. Αξίζει να τονιστεί πως οι απόψεις γι’ αυτό το θέμα ανάμεσα στους φυσικούς διίστανται, καθώς έχουμε δύο «ασύμβατες» ερμηνείες για την έννοια του χρόνου. Ωστόσο, το συναρπαστικό της υπόθεσης είναι πως τόσο η πρώτη, όσο και η δεύτερη ερμηνεία του χρόνου χρησιμοποιούνται επιτυχημένα από διαφορετικές φυσικές θεωρίες, οι οποίες δίνουν μέχρι και σήμερα πολύ σημαντικά και ουσιαστικά εμπειρικά αποτελέσματα… Εύχομαι ολόψυχα ο Νέος Χρόνος - με όλες τις έννοιες - να φέρει αγάπη και ειρήνη σε εσάς και σε όλο τον κόσμο!