Απέναντι στην Τουρκία: Μύθοι, πραγματικότητες και στρατηγικά διλήμματα

Γεγονός είναι ότι η Τουρκική απειλή απέναντι στην Ελλάδα γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Είναι επίσης γεγονός ότι εδώ και έναν αιώνα, η ελληνική εξωτερική πολιτική μοιάζει να κινείται με έναν βασικό γνώμονα: τον φόβο απέναντι στην Τουρκία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις γεωπολιτικών αναλυτών δεν είναι αβάσιμοι όλοι οι φόβοι των Ελλήνων. Η στάση της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα υπήρξε διαχρονικά επιθετική: από τη διαρκή αμφισβήτηση της κυριαρχίας στο Αιγαίο μέχρι την εισβολή και κατοχή στην Κύπρο. Μετά το 1974 και ιδιαίτερα λόγω της στάσης των ΗΠΑ και της αδράνειας από τη διεθνή κοινότητα, εδραιώθηκε στην Ελλάδα μια κουλτούρα καχυποψίας, σύμφωνα με την οποία η Άγκυρα απολαμβάνει προνομιακής μεταχείρισης από τη Δύση και λειτουργεί με ανεξέλεγκτη ασυδοσία. Ωστόσο, η εικόνα της Τουρκίας ως πανίσχυρης περιφερειακής δύναμης, στρατιωτικά αήττητης και διπλωματικά πανέξυπνης, φαίνεται όλο και πιο μακριά από την πραγματικότητα. Η σημερινή Τουρκία βρίσκεται σε βαθιά κρίση, σε όλα τα επίπεδα. Δημοκρατικά, βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Οι δείκτες του κράτους δικαίου, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης έχουν επιδεινωθεί ραγδαία, ιδιαίτερα κατά την πολυετή διακυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι διώξεις και οι φυλακίσεις των πολιτικών αντιπάλων, η φίμωση των ΜΜΕ και η διόγκωση του πολιτικού Ισλάμ έχουν μετατρέψει τη χώρα σε μια αυταρχική δημοκρατία. Οικονομικά, η Τουρκία έχει απολέσει το δυναμικό της. Η περίοδος θεαματικής ανάπτυξης μεταξύ 2006 και 2017 έχει δώσει τη θέση της σε στασιμότητα και αστάθεια. Ο πληθωρισμός καλπάζει (άνω του 45%) η τουρκική λίρα έχει καταρρεύσει και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παραμένει χαμηλό. Οι επενδύσεις αποσύρονται, ενώ και η κοινωνία της Τουρκίας είναι βαθιά διαιρεμένη, με έντονες γεωγραφικές και πολιτισμικές ανισότητες. Παρά τα παραπάνω, η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την Τουρκία ως μια σχεδόν ανίκητη υπερδύναμη. Αυτή η φοβική στάση οδηγεί στην πάγια αναβολή της αντιμετώπισης των διμερών διαφορών. Από την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, που ήταν η μόνη ελληνοτουρκική διαφορά στις αρχές της δεκαετίας του ’70, έχουμε φτάσει σήμερα σε ένα πλήθος απαιτήσεων: γκρίζες ζώνες, αποστρατιωτικοποίηση νησιών, ζητήματα μειονοτήτων και μεταναστευτικών ροών. Και όμως, η Ελλάδα δεν είναι αμελητέα δύναμη. Είναι σταθερή φιλελεύθερη δημοκρατία, μέλος της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, με αναβαθμισμένο γεωπολιτικό ρόλο, ιδίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η παρουσία των ΗΠΑ στην Αλεξανδρούπολη και η ενίσχυση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων με F-35 ενισχύουν σημαντικά την αποτρεπτική της ισχύ. Αυτό που λείπει - επισημαίνουν οι αναλυτές - δεν είναι τα μέσα, αλλά η βούληση για ενεργητική και στρατηγική εξωτερική πολιτική. Η Ελλάδα θα πρέπει να απεγκλωβιστεί από τη φοβική της ψυχολογία και να δει την Τουρκία όχι ως παντοδύναμο αντίπαλο, αλλά ως έναν ευάλωτο γείτονα με μεγάλες προκλήσεις. Μόνο έτσι θα μπορέσει να καθίσει πραγματικά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από θέση ισχύος και όχι αδυναμίας...